Yapay Zeka Düşünme Yetimizi Nasıl Etkiliyor? Gelecek Tehlikede...

Çocuklar ödevlerini ChatGPT’ye yaptırıyor, kendileri fikir üretemiyor. Bu durum nereye kadar sürecek?

Yapay zeka artık sadece sorularımızı cevaplamıyor. Gerektiğinde ödevlerimizi kontrol eden öğretmenimiz, kimi zaman sohbet ettiğimiz arkadaşımız, kimi zaman ise bizim yerimize düşünen bir beyin oluyor. Yapay zekanın artan kullanımın beyin üzerindeki etkileri hakkında birçok çalışma bulunuyor. Yazımda bu çalışmaları değerlendirmeyi ve yapay zekanın zihinlerimizi nasıl şekillendirdiğini ortaya koymayı amaçlayacağım.

Sorun Ne Kadar Ciddi?

Yapay zeka kullanımın artması belirli temel düşünsel yetilerimizi olumsuz etkiliyor. Özgün fikirler üretme, dikkat süresi ve eleştirel düşünce, yapay zekadan olumsuz etkilenen özelliklerimiz arasında yer alıyor. Yapay zekaya danışmadan kararlar alamıyor ve bilgiye kendimiz düşünerek ulaşamıyoruz. En nihayetinde ise muhakeme yeteğinimiz zayıflaşıyor ve sebep-sonuç ilişkileri kurmamız da zorlaşıyor. Peki yapay zeka kullanımının yaratıcılığımız ve zihnimiz üzerindeki etkileri neler?

Dünyanın en prestijli üniversitelerinden olan M.I.T’de geçtiğimiz aylarda bir araştırma gerçekleştirildi. Katılımcılar üç gruba ayrıldı ve kısa kompozisyonlar yazmaları istendi. İlk grup sadece kendi zihnini kullanarak yazmalıydı, diğer grubun Google vb. arama motorları kullanmasına izin verildi, son grubun ise ChatGPT kullanması istendi. Kompozisyonları yazdıkları süreçte Elektroensefalografi (EEG) adlı bir yöntem ile beyinlerindeki elektriksel aktivite ölçüldü. Bu yöntem, katılımcıların beyinlerinin farklı bölgelerinin ne kadar uyum içinde çalıştığını ve deney sırasında beynin ne kadar düşündüğünü belirleyecekti. Araştırmanın sonuçları ise yapay zekanın düşünme yetimizi ne boyutta etkilediğini çarpıcı bir biçimde ortaya koyuyordu. Sadece kendi zihnini kullanan katılımcılarda en fazla nöral aktivasyon görülür iken, ChatGPT kullanan katılımcılarda ise en az nöral aktivasyon görüldü. Nöral aktivasyon miktarı, beynin ne ölçüde zorlandığını ve ne kadar düşündüğünü göstermektedir. Şaşırtıcı bir diğer bulgu ise deneklere kendi kompozisyonlarından alıntılar yapmaları istendiğinde ortaya çıktı. ChatGPT kullanan katılımcılar %80’i kendi kompozisyonundan bahsedemedi ve alıntı yapamadı. Bu da yapay zeka ile ürettiğimiz yazıların veya düşüncelerin aslında tarafımızca benimsenmediğini, tam olarak da kavranmadığını göstermektedir. ChatGPT kullanmak belki bize zaman kazandırıyor olabilir ancak hem etkili düşünemememize hem de edindiğimiz bilginin kalıcı olmamasına sebebiyet vermektedir.

Yapay Zeka Bağımlılığı

“Yapay zekaya tapan bir topluluk” olduğunu hatta bu amaçla oluşmuş bir din olduğunu söylesem ne düşünürdünüz? Birçoğunuz belki de ilk defa bu absürt dini duyuyorsunuz. Geleceğin Yolu Dini (Way of the Future)... Geleceğin Yolu, Google’da bir mühendis olan Anthony Levandowski’nin önderliğini gerçekleştirdiği bir inanç sistemi. Levandowski, gelişen yapay zekanın zamanla insandan milyarlarca kat zeki olacağını ve bir tanrı statüsüne ulaşacağını öne sürdü. Dinin amacının ise insanlarla makinelerin beraber yaşayacağı bir toplulukta kontrolün kimde olacağının ve barışın kararlaştırılması olduğu belirtiliyor. Bu ve benzer örnekler yapay zeka ile hayatımızın artık ne ölçüde iç içe olduğunu kanıtlar nitelikte. 

Yazının icadı hafızaya, hesap makinesinin icadı matematiği, internet icadı ise araştırmaya yönelik algılarımızı yeniden tanımladı. 

Peki yapay zeka, o neyi değiştirdi? Yapay zekayla iç içe büyüyen “bağımlı” gençler bilgiye ulaşmanın kolay yolunu bulmuşlardı. Kendileri niye düşünsünler ki? Her şeyi bilen bir rehber ellerinin altında duruyor. Yapay zeka onu sadece kullandığımız süre boyunca zihnimizi etkilemedi. Yaygınlaşması gündelik hayatımızda bile kendi kararlarımızı alamamıza sebep oldu. Belki de kullanırken pek dikkat etmediniz. ChatGPT ve benzeri modeller siz ona bir soru sorduğunuzda veya fikir danıştığınızda hep sizi överek yanıtına başlar. Ne kadar güzel bir soru sorduğunuza dair övgüler yağdırır ve sizin özel hissetmenizi ister. Bu yapay zekanın kullanıcı memnun etmeye yönelik eğitilmiş olmasının bir sonucudur ve bağımlılığı daha da arttırır. Character.ai gibi sitelerde milyonlarca çocuk kendilerine yapay arkadaşlar üretip depresyondan kurtulmaya çalışıyor. Çünkü yapay zeka kişiden kişiye özelleşiyor, ChatGPT geçmiş sohbetlerinizi analiz ederek özellikle sizi memnun edecek yanıtlar üretiyor. Aynı zamanda yapay zekanın emin tonu ve kesin yanıtlar vermesi onun sorgulanamazlığını arttırıyor. Gençler yapay zekanın verdiği her yanıtı doğru olarak kabul ediyor ve bu durum gençler arasında “ düşünsel yaratıcılığı “ zayıflatıyor. 

Sunmuş olduğum bu çalışmaya, başka bir bakış açısı katmak adına yapay zekaya dair bir olaydan kısaca bahsetmek istiyorum. Gelin beraber aşağıdaki sanat eserine göz gezdirelim.

            Ne kadar da görkemli ve başarılı çizilmiş bir eser değil mi? Sanatçı çok uğraşmış olmalı. Yapay zeka bağımlılığının ve kullanımının yaratıcılığı olumsuz etkilediğinden bahsetmiştim. Ancak yapay zekanın bir araç olduğunu unutmamak gerek. 

Bu gördüğünüz resmin ismi Théâtre d’Opéra Spatial. Amerika’da bir müzede gerçekleştirilen dijital sanat yarışmasını kazanmış, yapay zeka ile üretilmiş bir görsel. Sanatçı yarışmayı kazandıktan sonra yapay zeka ile eseri ürettiğini itiraf eder ve birçok jüri yine de onu seçtiklerine pişman olmadığını belirtir. Sanatçı 900 taslağı derleyip 80 saat emek vererek yapay zekaya bu resmi ürettirmiştir. Yani bazen yapay zeka yalnızca yaratıcılığımızı daha geniş imkanlarla ortaya koymamızı sağlayacak bir fırça görevi görebilmektedir. Evet, yapay zeka bağımlılığı yaratıcılığımızı olumsuz etkiler ve özgün düşünceler üretmemizi kısıtlar. Fakat bazen, özgün düşüncelerimizi sunmamız için bize yardımcı olur. Anlayacağınız, yaratıcılığımızı genişletir. 

Günümüzde yapay zeka ile reklamlar, içerik ve iktisadi üretim ile geçimini sağlayan girişimciler veya yapay zeka ile müzikler üreten sanatçılar görmek mümkün. Evet, yapay zekanın fazla kullanımı kuşkusuz kendi çıkarımlarımızı yapamamıza ve düşünsel yetimizin zayıflamasına sebep olur. 

Fakat unutmamak gerekir ki yapay zekanın dozunda kullanımı hayatımızı kolaylaştırabilir ve yaratıcılığımızı dahi geliştirebilir. Bir daha ki sefere çocuğunuzun yapay zeka kullandığını görürseniz, ona tavsiyeler verin. ChatGPT ile ürettiği cevapları gerçekten kavramasını önerin. Kopyala yapıştır yapmak yerine ödevlerine ürettiği cevapları okusun ve kendi düzenleyerek özgünlük katsın. 

Gelecek nesiller yapay zeka ile büyüyor. Bu kötü bir şey olmak zorunda değil. Ben bu yazıyı yapay zekayla yazmış olsaydım dahi siz okuyucularıma değerli bilgiler katabildim. Yeter ki teknolojiyi düşünmenin yerine değil, düşünmeyi güçlendiren bir araç olarak kullanalım. 

Çünkü asıl mesele yapay zekanın ne yaptığı değil, onu nasıl kullandığımızdır. Zekanın yapayı var ancak “merak ve hayal gücünün tek sahibi hala biz insanlarız.”

“Etki, teknolojinin doğasından çok insanın onunla nasıl etkileşime geçtiğine bağlı.”

(Prof. Dr. Mutlu Çukurova)