Yağmur Bombası: Kuraklığa Çare mi, Yanılsama mı?

Türkiye’de her meteorolojik kuraklık tartışmasıyla birlikte "bulut tohumlama" kavramı yeniden gündeme geliyor. Bu yöntem, bulutlara gümüş iyodür gibi maddeler püskürterek yağışı tetiklemeyi hedefliyor. Ancak bu teknoloji, uygulaması zayıf, etkisi sınırlı ve kalıcı çözümlerin önünü kapatan bir "hızlı çözüm" olarak karşımıza çıkıyor. Peki neden ABD veya Avrupa gibi teknoloji devleri, kendi orman yangınları ve kuraklıklarında bu yönteme başvurmuyor da Türkiye gibi ülkelerde adeta bir "kurtarıcı" olarak pazarlanıyor?

Evet insanlık yüzyıllardır yağmur peşinde.

Gök yüzündeki nehirleri yere indirmek için aşağıda verilen örnekler gibi pek çok şey denedi:

• Antik Mısır’da Tefnut: Milattan önceki bin yıllarda Mısırlılar, çiy ve yağmur tanrıçası Tefnut’u yüceltir, dualarla gönderdiği bereketle Nil’in taşmasını umarlardı.
• Kızılderili Yağmur Dansları: Kuzey Amerika steplerinde, yağmur duaları ve danslar, tarlalara su getirmenin manevi yolu sayılırdı.
• Eski Türk Şamanları ve “Yada Taşı”: Orta Asya’da Şaman’ların “Yada taşı” adını verdikleri objelerle kar ve yağmur istediğine inanılırdı.

Bu geleneksel inançlar, insanların doğayı kontrol etme arzusunun en eski örneklerindendir. Günümüz teknolojisi ise bu rüyayı “bulut tohumlama” adı altında kimya ve uçaklara havale ediyor.

Bilim Ne Diyor?

Bulut tohumlama, ancak çok özel koşullarda (örneğin, bulutlu hava, belirli nem ve sıcaklık seviyelerinde) sınırlı bir etkiye sahip. Araştırmalar, bu yöntemle yağışın en fazla %10-15 artırılabildiğini gösteriyor. Üstelik bu artış bile "kontrolsüz deneyler" olarak kabul ediliyor çünkü doğal yağışla tohumlama sonucu oluşan yağışı birbirinden ayırmak neredeyse imkânsız. Kuraklığın temel nedeni olan hava ve iklim olayları, yeraltı sularının aşırı tüketimi veya tarım politikalarındaki hatalar gibi sorunlar ise bu yöntemle hiçbir şekilde çözülmüyor.

Çevresel ve Ekonomik Riskler

Bulut tohumlamanın çevre üzerindeki etkileri net değil. Gümüş iyodür gibi kimyasalların ekosistemde birikmesi, toprak ve su kaynaklarını uzun vadede kirletme riski taşıyor. Ayrıca, bir bölgede yapay yağış oluşturma çalışmasının başka bir bölgedeki sel gibi aşırı hava olaylarının nedeni sayılabiliyor. Böylece iller arasında havanın mülkiyeti problemi ortaya çıkıyor. Ekonomik açıdan ise uçaklar, ekipman ve kimyasallar için harcanan para, su tasarrufu sağlayan altyapı projelerine veya tarım politikalarının iyileştirilmesine aktarılabilirken, geçici bir "yağmur soygununa" dönüşüyor.

Neden ABD veya Avrupa Kullanmıyor?

ABD’nin Kalifornia’sı veya Avrupa’nın Akdeniz ülkeleri gibi kronik kuraklık yaşayan bölgeler, çözümü bulut tohumlamada değil, suyun verimli kullanımında arıyor. Yağmur suyu hasadı, modern sulama sistemleri, kuraklığa dayanıklı tarım ve su kayıplarını önleyen altyapı yatırımları gibi somut adımlar atılıyor. Örneğin, İsrail’in su kıtlığıyla mücadelede en büyük silahı, atık suların %90’ını geri dönüştüren tesisleri. Bu ülkeler, "hızlı çözüm" tuzağına düşmek yerine, bilimsel verilere dayalı politikaları tercih ediyor.

Psikolojik Yanılsama ve Gerçek Çözümlerin Ertelenmesi

Türkiye’de her kuraklık döneminde gündeme gelen “bulut tohumlama” ya da halk arasında “yağmur bombası” olarak bilinen uygulama, ne yazık ki bilimsel bir mucize değil; aksine kamuoyuna “acil bir şeyler yapılıyor” algısı yaratarak toplumu ve karar vericileri asıl sorunlardan uzaklaştıran, boşa harcanan zaman, emek ve döviz demektir. Türkiye’nin su yönetimindeki kaçak kuyular, vahşi sulama yöntemleri ve barajlardaki buharlaşma kayıpları gibi kritik sorunlar çözülmeden, bulutlara püskürtülen kimyasallar kuraklığı durdurmaya yetmez.

Oysa elimizde kuraklığın etkilerini hafifletmek için çok daha rasyonel, ucuz ve etkin yöntemler var:

• Tarımda damla sulama zorunluluğu
• Yer altı sularının kontrolsüz çekiminin yasaklanması
• Şehirlerde kayıp‑kaçak oranını sıfırlayacak altyapı
• Orman alanlarının genişletilmesi ve erozyonla mücadele

Gerçekçi ve sürdürülebilir çözümler, gökyüzüne atılan boş vaatleri değil; toprakta, altyapıda ve tarımda yapılacak akılcı yatırımları gerektirir.

Sonuç: Şov Yerine Rasyonel İşler Yapalım!

Bulut tohumlama, gelişmekte olan ülkelerde “popülist şov”dan öteye geçmeyen, kuraklığı kimyasallarla çözdüğü izlenimi veren bir yöntemdir. Oysa gerçek çözüm; sistemli su politikası, tarım reformu ve iklim mücadelesinden geçer. Kaçak kuyuların kapatılması, altyapının yenilenmesi, damla sulama zorunluluğu ve orman alanlarının genişletilmesi, gökten düşecek hayali damlalardan çok daha kalıcı sonuçlar sunar.

Asıl mucize, damlaya sahip çıkarak yetişen berekettir; yağmur bombası yerine “su tasarrufu tohumu” ekmeliyiz. Ayrıca etrafta “dolu topu” varsa yağmuru kaçırmıştır onu da hemen söksünler!...