Mavi Vatan’da Veri Savaşları: Büyük Veri ile Stratejik Avantaj
Son günlerde üzerine çok sayıda proje geliştirilen ve girişimler yapılan mavi vatan vizyonunu veri bilimi ile yapay zeka entegrasyonu açılarından değerlendirmeyi amaçlıyorum. Geçtiğimiz günlerde Teknofest Mavi Vatan etkinlik alanını ziyaret ederek değerli bilgiler edinme şansına sahip oldum. Bu doğrultuda yazımda, var olan projeleri ve yakın gelecekte görebileceğimiz atılımların Türkiye’ye sağlayacağı stratejik avantajı değerlendireceğim. Gündeme ve şu anki Türkiye’nin vizyonuna ayak uydurmak amacı ile Türkiye’nin denizlerini bu yazımda zaman zaman Mavi Vatan olarak adlandıracağım.
Kısaca özet geçmek gerekirse Mavi Vatan, Türkiye Cumhuriyeti’nin denizlerdeki egemenlik haklarını, güvenliğini ve ekonomik çıkarlarını temsil etmektedir. Mavi Vatan doktrini üzerine yapılan araştırmalar yüksek oranda siyasi, askeri ve jeolojik avantajlar ile kısıtlı kalmıştır. Gelişen teknoloji ile birlikte günümüzde denizlerde sağlanan üstünlük yalnızca askeri veya siyasi kuvvet ile değil, bilgi ve veri üstünlüğü ile de kurulmaktadır. Türkiye hem askeri hem de sivil alanlarda avantaj sağlamak amacıyla Mavi Vatan doktrininde büyük verilerden yararlanmaktadır. Radarlar, sonar sistemleri ve uydulardan elde edilen verilerin analizi sonucunda Türkiye Cumhuriyeti stratejik olarak gelişimine, devamlılığına ivme kazandırmaktadır. Bu yazıda büyük verinin denizcilik alanındaki önemi, Mavi Vatan’ın sağladığı stratejik avantajlar üzerinden karşılaştırmalar ve örneklendirmeler ile detaylarıyla ele alacağım.
Mavi Vatan, Türkiye’nin Ege Denizi, Karadeniz ve Doğu Akdeniz’deki yetki alanını kapsayan ve kıta sahanlığı meselesinde Türkiye’nin elini güçlendirmekte olan bir kavramdır. Tarih boyunca denizlerde kurulan üstünlük donanma gücü veya fiziki hâkimiyet ile belirlenmiştir. Günümüzde ise teknolojinin gelişimi ile doğru orantılı olarak veri toplama, işleme ve analiz etmenin sağladığı bilgi üstünlüğü ülkenin hem sivil hem de ekonomik çıkarlarına hizmet etmektedir. Böylelikle denizlerin güvenliği ve sürdürülebilirliğini sağlamak açısından veri savaşları stratejik avantajlar elde etme yolunda kritik bir rol oynamaktadır. Veriler ile birlikte analiz için kullanılan yapay zeka teknolojisi de Mavi Vatan’ın korunmasında modern bir döneme ışık tutmaktadır.
1. Mavi Vatan’da Veri Toplama Yöntemleri:
Bu bölümde Türkiye’nin var olan projelerinin veri savaşına etkilerini değerlendireceğim. Bildiğiniz üzere denizler sadece jeopolitik konumları ile değil, aynı zamanda barındırdığı bilgilerle de stratejik önem taşımaktadır. Türkiye’nin Mavi Vatan’da sahip olduğu veri toplama araç ve yöntemler üç kategoride sınıflandırılabilmektedir: uydular, sensörler ve deniz trafiği sistemleri. İlk olarak ASELSAN tarafından geliştirilen MAR-D Radarı, X-band aktif faz dizili anten yapısıyla 100 kilometre menzilindeki hedefleri tespit edebilmektedir. Bu radar sistemi gemileri de kapsayan stratejik öneme sahip platformlara entegre edilmiştir. Benzer olarak ASELSAN’ın AHTAPOT elektro-optik sistemi, gemilerde yakın mesafedeki hedefleri termal görüntüleme ile tespit etmeye olanak sağlamaktadır. Örneklendirdiğim radar ve elektro-optik sistemler Mavi Vatan doktrininin teknolojik gelişmelere de ön açacağını kanıtlamaktadır. Su altındaki tehlikeleri tespit etmek gayesi içinse HAVELSAN’ın geliştirdiği SEDA, Mavi Vatan’ın güvenliği için önemli bir adım olmuştur. Denizaltıları ve mayınları algılayarak görsel veriler üreten sistem komutanların kararlarını kolaylaştırmaktadır.
Uydu teknolojileri sayesinde gökyüzünden elde edilen veriler de Mavi Vatan’ın askeri ve sivil avantajları için kritik bir öneme sahiptir. TÜBİTAK UZAY’ın geliştirdiği İMECE uydusu, sağladığı görüntüler ile yasadışı balıkçılığın tespitinin ve denizlerde oluşabilecek çevre felaketlerinin tahminin yapılmasını mümkünleştirmiştir. Anlatılan veri kaynaklarına ek olarak, deniz trafiği izleme sistemleri ise hız, yön ve konum bilgilerini sağlamaktadır. Türkiye’nin lojistik ve ticari güvenliğine yardımcı olan bu sistemler ekonomik açıdan büyük önem taşımaktadır. Elde edilen büyük veri, yapay zeka ile analiz edildiğinde kurulacak bilgi üstünlüğü Türkiye’nin hem güvenliğini hem de ekonomik çıkarlarını olumlu etkileyecektir. Sonuç olarak Mavi Vatan doktrinin sağlayacağı stratejik avantaj yalnızca denizlerdeki egemenliğin savunulması değil, büyük veriler toplayarak diğer devletlere ekonomi ve savunma alanlarında üstünlük kurmaktır. Sismik araştırma gemileri ve delme gemileri hakkında yapılan diplomasiler de denizlerde gerçekleştirilecek çalışmalar uğruna yapılan veri savaşına örnek olmaktadır.
2. Veri Üstünlüğü ile Stratejik Avantaj:
Bu bölümde ise büyük verinin oluşturduğu stratejik avantajlar ve diğer ülkelere kurulan üstünlüğün önemi değerlendireceğim. Dünya üzerinde başka ülkeler de kıta sahanlıklarındaki denizlerde benzer projeler geliştirmiştir. ABD merkezli DARPA’nın başlattığı Ocean of Things projesi, okyanuslara yerleştirilen sensörler ile büyük veri toplamaktadır. Türkiye de benzer bir vizyon ile hareket ederek MAR-D radarı, İMECE uydusu sistemlerine ek olarak ADVENT sistemi ile kendi ekosistemini kurup kıta sahanlığı haklarını sonuna kadar savunup alabileceği maksimum verimi almaya çalışmaktadır. ADVENT Savaş Yönetim Sistemi yapay zeka tabanlı karar destekleme özellikleri ile Türk Deniz Kuvvetleri’nin operasyonlarını önemli ölçüde desteklemektedir. Bunlarla beraber veri üstünlüğünün sağlanması Türkiye’ye çok boyutlu faydalar sağlamaktadır. Savunma alanında düşman gemi ve denizaltı tehditlerinin önceden tespit edilebilir olması sayesinde caydırıcılığın artmasının yanı sıra Mavi Vatan’ın güvenliği de güçlenmektedir.
Yazımda sıkça üstünde durduğum üzere Mavi Vatan için yapılan atılımlar, ne yalnızca jeopolitik ne de yalnızca askeri projelerdir. Mavi Vatan doktrini, bu alanları da desteklemekle beraber, Türkiye üstünde yaşayan her vatandaşı etkileyecek ve her sektöre katkı sağlayacak bir vizyon olma potansiyeli taşımaktadır. Ekonomik boyutta Mavi Vatan doktrini ile elde edilecek veriler deniz ticaret yollarının güvenliğini destekleyerek, Türkiye’yi küresel bir lojistik merkez konumuna taşımaktadır. Mavi Vatan doktrini doğrultusunda elde edilecek veri üstünlüğü çevreciliği de denizlerdeki petrol sızıntılarının, mikroplastik kirliliğinin erken tespiti ile desteklemektedir. Bu noktadaki bilgi üstünlüğü ile Türkiye büyük verileri analiz ederek denizlerini temiz tutmayı sürdürülebilir hale getirebilir. Ek olarak enerji sektöründe, özellikle Doğu Akdeniz’de faaliyet gösteren sondaj gemilerinin güvenliğini sağlamak yerli ve milli enerji bağımsızlığının ilerletilmesini sağlamaktadır. Bu noktada Mavi Vatan doktrini ile denizlerde araştırmaları sürdürmek, faaliyetleri devam ettirip elde edilen verileri analiz etmek Türkiye’nin küresel veri savaşını kazanmasını sağlayacaktır. Elde edilen bilgi üstünlüğü sayesinde yaşam kalitesi de artmış olacaktır. Balıkçılıkta sürdürülebilirlik, afet yönetimi, büyük veri tabanlı uyarı sistemleri, yapay zeka destekli radarlar ve geliştirilmekte olan projeler Mavi Vatan vizyonunun büyük veri ile bağlantısını açıkça gösteriyor.
Sonuç olarak Mavi Vatan’da verilen veri savaşları Türkiye’nin geleceğine katkı sağlayacak en önemli atılımlardan biridir. Türkiye’nin süren araştırmaları ve entegre ettiği çözümleri geliştirilebilir ve güçlendirilebilir. Ancak şu anki durumu ile de bilim, teknoloji ve sürdürülebilirlik alanlarında Mavi Vatan vizyonu başarıyla ülkeye katkı sağlamaktadır. Sonuç olarak Türkiye, denizlerdeki askeri gücü ile güvenliğini sağlarken aynı zamanda diğer ülkelere bilgi üstünlüğü kurmuş olacak; denizlerdeki büyük veri yönetiminde öncü ülkeler arasında yerini alarak veri savaşının kazananı olacaktır.