Başat Güç kuramı (Dominant Power)

Polonya asıllı bir Yahudi olan George Modelski (1926 - 2014, Washington Üniversitesi’nde siyaset bilimi profesörü olarak görev yaptı. Modelski, 1900’lü yılların ortasında geliştirdiği, Başat Güç (Dominant Power) kuramı ile bilinir.

Teoriye göre, denizaşırı sömürgeciliğin başladığı 15. yüzyıldan itibaren, her yüzyılda bir, denize kıyısı olan ve güçlü donanması bulunan bir devlet başat güç (dominant power) konumuna yükselmiş ve bu durumunu yüz yıl boyunca müdafaa etmiştir.

Modelski kuramına göre, başat güç statüsüne yükselen hegemonik devlet aynı zamanda dünyanın en büyük gücü oluyor ve denizaşırı alanlarda küresel egemenlik kuruyordu.

Başat güç statüsü dünyayı etkileyen büyük savaş sonucu kazanılıyor. Yüz yıl sonra yine aynı şekilde kaybediliyordu. Dünya denizlerine egemen olmakla başat güç pozisyonu elde ediliyor ve genellikle yüz yıl civarı sürüyordu.

Bu süre içinde başat güce meydan okuyan bir başka güç (challenger) ortaya çıkıyor, taraflar arasında büyük bir savaş yaşanıyor ve savaş sonucunda genellikle üçüncü bir devlet kazançlı çıkıp başat güç oluyordu.

Portekiz, denizaşırı sömürgeciliğin başladığı 15. asırda başat güç konumunu elde eden ilk ülke oldu.

Hint Okyanusu ve Güney Atlas Okyanusu’ndaki ticaret yollarının egemenliğini ele geçiren Portekiz İmparatorluğu 15. yüzyılda dünyanın en zengin devleti haline geldi. İmparatorluğun güçlü deniz filosu Hindistan başta olmak üzere çeşitli Asya ülkelerinin, Amerika ve Afrika kıtalarının altınlarını yüzyıl boyunca Portekiz’e taşıdı.

Osmanlı askeri desteği alan Fas Sultanlığı ile yapılan Vadi’s Seyl savaşında (1578) Portekiz İmparatoru 1. Sebastiao hayatını kaybedince Portekiz İmparatorluğu büyük bir çöküş sürecine girdi.

İmparator 1. Sebastiao erkek varis bırakmamıştı.

İspanya İmparatoru 2. Felipe çeşitli entrikalar yaparak Portekiz’i ele geçirdi (1581). Böylelikle İspanya İmparatorluğu gücünün doruğuna ulaştı ve başat güç oldu. Dünya zenginlikleri bu kez İspanyol gemileri tarafından İspanya’ya taşınıyordu. İspanya başat güç konumunu 16. yüzyıl boyunca korudu.

Hollanda’nın kara ordusu güçlü değildi ancak muazzam bir donanması vardı. Hollanda - İspanya savaşları sonucu 17. yüzyılın başat gücü Hollanda oldu.

Ciddi bir nüfusa sahip olmayan Hollanda dünya zenginliklerini taşımaya güç yetiremeyince Avrupa burjuvazisi yardıma koştu. Avrupa’nın açık denizdeki ticaret gemilerinin dörtte üçü Hollanda bayrağı altında faaliyet gösterdi. Hollanda’nın başat güç dönemi 17 yüzyıl boyunca sürdü.

Hollanda’nın 17. yüzyılın ikinci yarısında İngiltere ile yaptığı rekabet ve ticaret savaşları, Avrupa’daki 30 yıl savaşlarından Fransa’nın güçlü çıkmasına bağlı olarak Hollanda’nın başat güç konumu sona erdi.

Bayrağı devralan Fransa 18. yüzyıl boyunca başat güç oldu.

1756 - 1763 yılları arasında İngiltere ve Fransa’nın başı çektiği yedi yıl savaşları yaşandı.

Savaşın ne kadar geniş çaplı olduğunu belirtmek için, katılan ülkeleri ve savaşın gerçekleştiği yerleri yazmamız herhalde yeterli olur.

Katılan ülkeler: İngiltere, Fransa, Prusya, Avusturya, Rusya, İsveç, İspanya, Saksonya, Portekiz, Sardunya ve birçok prenslik.

Savaşın gerçekleştiği bölgeler: Avrupa, Afrika, Kuzey Amerika, Hindistan, Güney Amerika ve Filipinler.

Yedi Yıl Savaşları sonunda İngiltere başat güç oldu.

Üzerinde güneş batmayan bir imparatorluk kuran İngiltere’ye Almanya’nın kafa tutması Birinci Dünya Savaşı’na neden oldu. Birinci Dünya Savaşı sonunda Almanya yenildi ancak İngilizlerin de gücü tükendi.

ABD yeni başat güç oldu.

Siyasi kuramcılar yeni başat gücü belirleyecek olan büyük savaşın yüz yıl sonra ABD ile Sovyetler Birliği arasında gerçekleşeceğini öne sürüyordu ancak Sovyetler yüz yılın sonunu göremedi.

Sovyetler Birliği’nin etkinliğini ele geçiren Rusya Federasyonu askeri ve siyasi olarak dünya siyasetine ağırlığını koymuş durumda.

Rusya bu yönüyle Sovyetler Birliğini aratmıyor.

ABD’nin başat güç konumuna yükselmesi 1914 yılında başlayan Birinci Dünya savaşı sonrasında gerçekleşmişti.

Aradan yüzyıl geçti.

ABD ve Rusya’nın başını çektiği çok sayıda devlet Irak – Suriye topraklarında kozlarını paylaşıyor.

Bu savaşın sonu yeni bir başat güç belirleyecek gibi görünüyor.

Ufukta görünen ABD – Rusya savaşı, Çin’in başat güç olarak sivrilmesine yol açabilir.