Para insanı bozar (MI?)
“İnsanlar da makine gibidir; zamanla bozulabilirler. Para hemen herkesi bozar.”
Bence aynı zamanda bir filozof da olan işadamı Selami Sarı, yıllar önce yaptığımız bir söyleşide söylemişti bunu.
Zenginlerin cimriliği, paranın insanı bozması üzerine tüm dünyada çeşitli inanışlar var. Bunlar ne kadar doğru?
Para mutluluk getirir mi tartışması ise apayrı bir konu. Piyangoyu kazanan insanların, sonrasında daha mutsuz olduklarını ortaya koyan bir araştırma okumuştum.
Cimriler mi zengin olur yoksa zenginler mi cimridir?
Para onu sıkıca tutanı mı sever yoksa eli açık olanı mı?
İnsan ve para ilişkisi oldukça eski, karmaşık ve kafa karıştırıcı.
Fakat bir gerçek var ki o da şu: İnsanın para harcama biçimi onun nasıl kazandığının bir aynası.
1993 yılında yapılan bir araştırma, ekonomi bölümünde okuyan öğrencilerin diğer bölümlerdeki öğrencilere kıyasla yardım kuruluşlarına daha az destek verdiğini ve dayanışma gerektiren oyunlarda dayanışma sergilemediğini tespit etti. Araştırma, öğrencileri üniversite eğitimlerinin başında ve mezuniyetlerinde incelemiş. Diğer bölüm öğrencileri üniversite eğitimlerini tamamlarken daha cömert kişiliklere kavuşurken, ekonomi okuyan öğrencilerin büyük kısmı eli sıkı geldikleri sıralardan hiç değişmeden aynı cimrilikle ayrılmışlar.
Yardım kuruluşlarına bağış yapmak konusunda da en yoksullar ile en zenginler orta kesimlere oranla çok daha açık elliler. ABD'de yardım kuruluşlarına yapılan ortalama bağış oranı gelirin yüzde 2.3'ü seviyesinde. Yıllık geliri 300 bin doları aşan yüzde 2'lik kesimde bu oran yüzde 4.4'ü buluyor. En üst seviyedeki zenginler, maddi güçleri el verdiği için daha fazla bağış yapabiliyor.
CİMRİ OLDUĞUNUZ KADAR KÜSTAHSINIZ DA
"Titanik'te olsaydım filikalara binmeyi hak eden ilk kişilerden biri ben olmalıydım" der misiniz?
Kaliforniya Üniversitesi'nde yapılan bir araştırmaya göre, gelir grubu yüksek olanlar bu ifadeyi daha çok benimsemiş. Zengin olduğu için kurtarılma ve yaşama hakkına daha fazla sahip olduğunu düşünüyorlar.
Yine aynı araştırma, zenginlerin hatalarını kabul etme eğiliminde olmadığını, her konuda iyi olduklarına inandıklarını ortaya koyuyor. “Zenginim haklıyım” ve “Zenginim herkesten daha iyiyim” diyorlar yani.
İnsanlara 10 dolar verilen ve bağış yapmaları istenen araştırmada da gelir düzeyi daha düşük olanlar daha fazla bağış yapmıştı.
Fakat bizi tersi sonuçlara götüren araştırmalar da var. ABD’de tanımadıkları insanlara böbreğini bağışlayan kişilerin çoğunlukla gelir seviyesi yüksek bölgelerden olduğu görülmüş. Ancak burada yapılan maddi yardım değil, bir organını vermek…
Buradan “Zenginler bir organını verir ama parasını vermez” sonucu çıkarabilir miyiz bilmiyorum. Aslında bu maddi bağış yapmaktan çok daha büyük bir fedakârlık ama zengin insanlardaki karşılığını bilmiyoruz. Buna dair bir araştırma yok.
***
Paranın insanı değiştirip değiştirmediğini anlamak için Monopoli oynayanlar incelenmiş.
Oyunda sonradan zengin olanların çoğu daha gürültücü olmaya başlamış, masadaki atıştırmalıklardan daha fazla tüketmiş. Başarılarını ve aldıkları akıllıca kararları övmüşler. Yani bir oyunda bile zengin olmak; insanları daha gürültücü, çevresindekileri daha az önemseyen, ortak maddi değerler üzerinde daha fazla hak sahibi, bencil ve megaloman yapıyorsa, gelin gerçek hayattaki karşılığını hep birlikte bulalım.
Zengin hadsizliğini gösteren başka bir araştırma ise San Francisco'da yapılmıştı. Yaya geçidinde durup yayalara yol veren araçlar fiyatlarına göre incelendi. Yoksulların sahip olduğu ucuz araçların yüzde 100’ü yaya geçidinde dururken, pahalı araçların sadece yarısı yayalara hakkı olan yolu verdi. Zenginlerin yarısı kanunen tanınmış bu hakkı gasp etmekte bir sakınca görmedi.
Hollanda'da yapılan bir araştırma ise sosyoekonomik statüsü yüksek olan kişilerin daha bağımsız davrandığını ve başkalarıyla daha az iletişime geçtiğini saptadı. Para ‘bazı’ insanları bozmakla kalmıyor, yalnızlaştırıyor da!
PARA MAYMUNU DA BOZDU
Yale Üniversitesi’nden iki araştırmacı, Kapuçin maymunlarına para kullanmayı öğretmeye çalışmıştı. Bu ilginç deneyi ayrıntılarıyla okumanızı tavsiye ederim.
Para mefhumunu öğrenen maymunlar ilk olarak ne yaptı dersiniz? Fuhuş! İkinci şaşırtıcı gelişme ise ‘banka’ dedikleri kasayı maymunların soyması oldu. Maymunları bozduğu için para deneyine son verildi.