Mazdek isyanında İran hükümdarı kimdir? Kavat kelimesinin kökeni ne?

Tarihin en radikal sosyal hareketlerinden biri olan Mazdek İsyanı, Sasani İmparatorluğu'nda büyük bir kargaşaya neden olmuş ve o dönemki İran hükümdarını bizzat etkilemiştir. Bu isyanın yaşandığı sırada Sasani tahtında kimin oturduğu ve bu olaylar zinciriyle ilişkilendirilen, ancak etimolojik olarak yanlış olduğu tespit edilen "Kavat" kelimesinin köken iddiaları merak konusudur.

Sasani İmparatorluğu döneminde (M.S. 3. yüzyıl - 7. yüzyıl) İran'da patlak veren Mazdek İsyanı, dini ve sosyal içerikli radikal reform fikirleriyle tarihin en dikkat çekici toplumsal hareketlerinden biridir. Bu isyanın yaşandığı dönemde, Sasani tahtında oturan ve bizzat Mazdek'in fikirlerini benimseyen hükümdar merak konusudur.

Mazdek İsyanı Sırasında İran Hükümdarı Kimdir?

Mazdek İsyanı’nın yaşandığı dönemde Sasani İmparatorluğu'nun (İran) Şahı (hükümdarı) kimdi?

Mazdek İsyanı'nın ortaya çıktığı ve en etkili olduğu dönemde İran hükümdarı, Sasani Şahı I. Kubâd (diğer adıyla I. Kavad veya Qubad) idi.

• Hükümdarlık Süresi: I. Kubâd, M.S. 488 yılından 531 yılına kadar (iki ayrı dönemde) Sasani İmparatorluğu'nun Şehinşahı (Krallar Kralı) olarak hüküm sürmüştür.
• İsyanla İlişkisi: Şah I. Kubâd, saltanatının ilk yıllarında (yaklaşık 499 yılında) proto-sosyalist bir din adamı olan Mazdek'in düşüncelerini benimsemiştir.

Mazdek İsyanı'nın Sebebi ve Mazdek'in Fikirleri Nelerdi?

Mazdek hareketi hangi fikirlere dayanıyordu ve neden ortaya çıktı?

Mazdek hareketi, Sasani İmparatorluğu'ndaki soyluların ve Zerdüşt din adamlarının (Mobedler) aşırı zenginleşmesine karşın halkın büyük bir sefalet içinde yaşamasına bir tepki olarak ortaya çıkmıştır.

• Mazdek'in Fikirleri (Mazdekizm): Mazdek, zenginlik, mal mülk eşitsizliği ve özel mülkiyete karşı çıkmıştır. Temel öğretisi şunları savunuyordu:
  • Komün Mülkiyet: Havanın, suyun ve ateşin paylaşıldığı gibi paranın ve kadının da paylaşılmasını öngören ortaklaşmacı bir ahlak görüşü.
  • Sosyal Eşitlik: Toplumsal eşitlik ve zenginliklerin adil dağıtılması.
• İsyanın Sonucu: Mazdek'in bu öğretileri halk tarafından hızla benimsenmiş ve asillerin/din adamlarının evlerinin yağmalandığı, büyük bir toplumsal kargaşaya yol açmıştır.

Şah I. Kubâd Neden Mazdek'i Destekledi ve Sonucu Ne Oldu?

Sasani Şahı, din adamlarının tepkisine rağmen neden Mazdek'i destekledi?

Şah I. Kubâd'ın Mazdek'i desteklemesinin temel nedenleri arasında, imparatorluk içinde güçlenmeye başlayan soylu ve din adamı (mobed) sınıflarının nüfuzunu kırma isteği olduğu düşünülmektedir.

• Destek ve Tepki: Kubâd, Mazdek'in fikirlerine destek vermiş ve bu, mülkün yeniden paylaşımı ve kadınlar konusundaki ortaklık uygulamaları nedeniyle soylular ve din adamları arasında büyük karışıklığa ve ayaklanmalara neden olmuştur.
• Tahttan İndirilmesi: Kubâd, benimsediği bu anlayışın kurbanı olmuş ve M.S. 496 yılında asiller ve din adamları tarafından azledilip tutuklanmıştır. Yerine kardeşi Câmasb tahta geçirilmiştir.
• Geri Dönüş: Ancak Kubâd hapisten kaçmış ve dış güçlerin (Akhunlar/Türkler) desteğiyle M.S. 498/9 yılında tekrar tahtına oturmayı başarmıştır.

Mazdek İsyanının ve Mazdek'in Sonu Nasıl Geldi?

Mazdek İsyanı ne zaman ve kim tarafından bastırıldı?

Mazdek hareketinin sonu, Şah I. Kubâd'ın son döneminde, oğlu ve halefi I. Hüsrev tarafından getirildi.

• İsyana Son Verilmesi: Kubâd'ın oğlu I. Hüsrev Anuşirevan, M.S. 529 yılında çıkan kargaşalıklar sonucu Mazdek'i idam ettirdi.
• Katliam: Mazdek'in ölümünün ardından bütün Mazdek taraftarlarına karşı katliamlar düzenlenmiş, hayatta kalanlar ise gizlenmek veya Sasani hâkimiyeti dışındaki bölgelere kaçmak zorunda kalmışlardır.

Mazdek İsyanı, hem I. Kubâd'ın saltanatını ciddi şekilde tehdit eden hem de Sasani toplum yapısını derinden etkileyen, tarihteki en önemli erken sosyalist veya komünist hareketlerden biri olarak kabul edilmektedir.

"Kavat" Kelimesinin Kökeni Sasani Şahı I. Kavad'a mı Dayanır?

Soru: Türkçede kullanılan "Kavat" kelimesinin kökeninin Sasani Şahı I. Kavad (Kubâd) olduğu iddiası doğru mudur?

Cevap: Hayır. Türkçede fuhuşa aracılık eden kişi anlamında kullanılan "Kavat" kelimesinin kökeninin, Sasani Şahı I. Kavad'a dayandığı iddiası etimolojik olarak yanlıştır.

• Kelimenin Gerçek Kökeni: Türk Dil Kurumu (TDK) ve etimoloji kaynaklarına göre "Kavat" kelimesinin kökeni, Arapça "ḳawwād" (قوّاد) kelimesine dayanmaktadır. Bu kelime, Arapça'da 'muhabbet tellalı, fuhuşa aracılık eden' anlamlarına gelir.
• İsim Benzerliği Yanılgısı: Şah I. Kavad'ın (Kubâd) adının Arapçaya geçen formu ve yazılışı, "Kavat" kelimesinin Arapçadaki yazılışı ve sesletimiyle uyuşmamaktadır.
• İddianın Kaynağı: Bu yanlış iddia, Şah I. Kavad'ın, Mazdekizm öğretilerini kabul ederek soylulara karşı reformist politikalar izlemesi ve eşinin de Mazdek ile birlikte olmasına müsaade ettiği yönündeki rivayetlerden türemiştir. Ancak bu rivayetler, kelimenin Arapça kökenini değiştirmemektedir ve tarihi kaynaklarda bu iddiaları doğrulayan güvenilir bir bulguya rastlanmamıştır.