Büyük yangın travmamız! Tarihte ilk itfaiye teşkilatını neden Türkler kurdu?

Türk - İslam kültürü ve ağaç hassasiyeti

İslam, yaratılışı bir ağaç ile başlatır;

“Ey Âdem! Sen ve eşin cennette yerleşip dilediklerinizden yiyin. Ancak şu ağaca yaklaşmayın! Sonra zalimlerden olursunuz.” (Araf 19)

Benzer şekilde İslam öncesinde Türk tarihi de ağaç kültü ile başlatılır. Bilge Kağan yazıtında Türklerin çıkış membaı olarak Ötüken gösterilir. Ötüken büyük ve gür bir orman anlamına gelmektedir.

İslam Peygamberi kıyametin kopacağı aşikar olsa Müslüman’a son görev olarak ağaç dikilmesini emreder;

“Kıyâmet kopuyor olsa ve birinizin elinde bir fide bulunsa, kıyâmet kopmadan onu dikebilirse bunu hemen yapsın!”

İslam öncesi Türk tarihinde ağaç ana ve baba gibi kutsal kabul görülmektedir;

“Çocuklar büyüyünce anne babalarını sordular. Onlar da o iki ağacı gösterdiler.”

İslam’ın büyük halifesi Hazreti Ömer, kendisini ziyarete gelen Bizans elçisine Allah’ı gözüyle görmek isterse bir ağacın gölgesine bakmasını tavsiye eder;

“Ağacın gölgesinde uyuyan Allah’ın gölgesini seyret.”

Osmanlı Devleti kurulurken de hem Türk kültüründeki ağaç kültü hem de İslam’daki ehemmiyetine binaen bir ağaç teolojisi üzerine inşa edilmiştir. Osman Gazi’nin rüyasını tevil eden Şeyh Edebali, Osmanlı’nın kuruluşunu ağacın heybeti ve kutsiyeti üzerine inşa eder.

Eyüp Sultan, Hayme Ana, Yunus Emre gibi manevi uluların mezarlarını heybetli kılan şey ağaçlardır. Bu yüzden bir mezarın etrafında ölene rahmeti mücessem hale getirmek için ulu ağaçlar dikilmektedir. Ziyaret enden kişinin huzurda, ağacın esintisi ve gölgesiyle huşu bulduğunu hangimiz inkar edebilir.

Ağaca bu denli hassasiyetli olmamız bizi yanıltmasın. Tarihimiz kundakçılarla doludur.

Bu yüzden tarihte ilk itfaiye teşkilatını kuran millet biziz.

Yeniçeriler, ganimet elde etmek için sık sık kazan kaldırıp padişah devirirdi; ama bundan daha sık yaptıkları cürüm yangın çıkartmaktı.

Bilhassa gayrimüslim mahallelerini yağmalamak için işlenen bu cürüm hafızalarımızda yangınların büyük bir travmaya dönüşmesine neden olmuştur. Koca İstanbul neredeyse her elli senede bir baştan aşağı yanarak kıyamet adeta mütemadiyen payitahtta prova edilmekteydi.

Bu soruna çözüm de bir Türk mucitten gelecekti.

İtfaiye teşkilatını ilk kuran millet

İtfaiye teşkilatını tarihte ilk kez kurumsal bir yapı ve modern teçhizatla kuran milletin Türkler olması da tesadüf olmasa gerek.

İtfaiye teknolojisinin başlangıcı tulumbanın icat edilmesiyle başlar.

Gerçek Ahmet isimli mucidin bulduğu teknolojiyi Nevşehirli İbrahim Paşa, padişaha şu sözlerle arz eder;

“Tulumba îcâdı bir eser olup du‘â-yı hayra bâ‘is olacağı emr-i mukarrerdir. Tulumbacıbaşı Azeb Kapısı’nda olmayıp İstanbul yakasında olması suhûlet görünür. Karşı yakaların ihrâkı tez def‘ olup güçlük yokdur. Eğer Tersâne için ol tarafda bulunmaları münâsib görülmüş ise nitekim değildir”

Mealen Tulumbacıların İstanbul’a huzur getireceğini belirten Sadrazam bu işle meşgul olan birliklerin ordunun içinde müstakil bir yapıya dönüştürülmesi için çabalar.

Tulumbacılar ocağı kurulduktan sonra yine tarihteki ilk yangın yönetmeliğinin mucidi de biziz;

“İstanbul’da yaşayan herkes, evinin üzerine çıkabilecek uzunlukta yeteri kadar merdiven bulundurmak zorundadır. Evlerde su dolu büyük bir fıçı her zaman hazır tutulacaktır.

Yangın çıktığında hiç kimse, evim yanmaya başladı diye korkup yangın mahallini terk ederek kaçmamalıdır. Yakınları ve komşularıyla beraber, yeniçeriler yetişinceye kadar yangına müdahale etmeli, söndürmeye çalışmalıdırlar.

İstanbul kadısı bu tedbirleri halka duyuracak; zaman zaman uyaracak ve çarşıya yakın, yangın riski taşıyan mahalleleri her iki-üç ayda bir kontrol edecek, varsa eksiklikler, kısa zamanda tamamlanması hususunda uyarıda bulunacaktır. Buna rağmen evlerinde merdiven ve su dolu fıçı bulundurmayan olursa cezalandırılacaktır.”

İlerleyen yıllarda alınan bir diğer önemli karar da İstanbul’da bitişik nizam evlerin yasaklanmasıydı; çünkü tulumbacıların yangınları söndürürken buldukları en önemli yöntemlerden birisi de yıkımdı. Yani yangın yayılmadan bir ev yangını durdurmak ve ateşin sıçramaması için yıkılırdı. Bu durumun acı tablolara neden olması sebebiyle bitişik nizam ev yapımı yasaklanmış ve bunun İslami ahlaka da aykırı olduğu ilan edilmişti.

Velhasıl-ı kelam, ormanlarımız yanarken bir Müslüman ve Türk olarak bilinçli her insan tekinin vicdanı sızlamaktadır; çünkü ağaçlar en kutsal emanetimizken yangınlar toplumsal travmamızı teşkil etmektedir.

Her sene THK Su söndürme uçaklarına yönelik getirilen eleştirilerin ne denli iki yüzlü bir yaklaşım olduğunu uçak fabrikalarımızın kapatılış sürecini ele alacağımız dosyamızda bilahare ayrıntılı bir şekilde ele alacağız.

Mehmed Mazlum Çelik