Geçtiğimiz Cuma İstanbul'da tarihi bir olay yaşandı: Beklendiği saatte beklendiği kadar düşmeyen yağmur yüzünden şehir felç oldu! Evet, yanlış okumadınız. Metrekareye 150 kilo yağacak denilen, seller getirecek, arabaları yutacak o meşhur felaket bir türlü gelmeyince, herkes evine kapandı ve şehir trafiğe pes etti.
Bu tanıdık senaryonun arkasında, şehrin "meteorolojik kanser" hücreleri diye adlandırdığım üfürükçü amatör meteorologlar ve bir kanalın meşhur "yağmur bombası" hayranı danışmanı vardı. Kendi eve erken kaçma planını tüm şehre dayatan bu "hava kirliliği profesörü" sayesinde, Cuma trafiğinden korkan biri olarak itiraf edeyim, bu “bilgi kirliliği”nde benim de işim rast gitmişti.
Sarıyı Beğenmeyen Turuncuya Boyar: Peki, resmi kurum ne demişti? Meteoroloji Genel Müdürlüğü (MGM), son derece teknik ve yerinde bir analizle "Sarı Kod" uyarısı yapmıştı. Bizim meteoroloji okuryazarlığı sıfır medyamızın pek anlamadığı bir detaydır bu: Sarı kod, "Şu olacak, bu olacak" demez; "Potansiyel var, takipteyiz, tedbirli olun" der.
Fakat amatör doktorlar... pardon, amatör meteorologlar, "yeterince tık getirmeyen" bu sarı rengi beğenmedi. Rengi alelacele turuncuya, hatta kırmızıya boyayarak sel, su baskını ve dolu riskine "el yükselttiler".
Asch Uyum Deneyi: Meteoroloji Versiyonu: İşte tam bu noktada, sosyal psikolojinin ünlü Asch Uyum Deneyi devreye giriyor. Hatırlayalım: Deneklere, ekrandaki çizgilerin hangisinin daha uzun olduğu sorulur. Denekten önce cevap veren birkaç kişi (aslında deneyin oyuncuları) hep birlikte yanlış cevabı verince, denek de kendi doğru bildiğinden şüphe eder ve gruba uyarak yanlış cevabı verir.
Aynısı Cuma günü yaşandı! Profesyonel meteorologlar ile amatörler birbirine bakarak dolduruşa geldi. Zihniyet şuydu: “Herkes 'mega fırtına' diyor. Acaba benim sakin, ölçülü 'sarı kod' tahminim mi yanlış? Yağarsa ve ben 'fırtına yok' dersem rezil olurum. En iyisi ben de 'yağacak' diyeyim, gürültüye ben de katılayım.”
Adeta bir "meteorolojik Asch Deneyi" yaşandı. Normal tahmin yapan uzmanlar, aşırı tahmin yapanların gür sesi karşısında kendi analizlerinden şüphe etmeye, sessiz kalmaya veya onlara 'ayak uydurmaya' başladı. Bu, psikolojide uyum sağlama (conformity) olarak bilinen, topluluk baskısı karşısında kişinin kendi doğru yargısından vazgeçmesi durumudur. Korku ve gürültü, aklı ve ihtiyatı bastırdı.
ECMWF Suçlu Bulundu! Bir de meşhur ECMWF (Avrupa modeli) modelinin "metrekareye 150 kg yağış" tahminini, "gözlerimi kaparım, vazifemi yaparım" anlayışıyla alıp, allayıp pullayıp sorgulamadan halka sunan "çok bilmişler" var. Peki, tahmin tutmayınca suçlu kim? Tabii ki ECMWF modeli!
Bu, iğne yapayım derken hastayı sakat bırakan amatör doktorun, suçu enjektörde aramasına benziyor. Sahi, "amatör doktor" diye bir şey var mıdır? Elbette yoktur! Ama maalesef her şeyin sahtesinin kol gezdiği ülkemizde, "amatör meteorolog" diye bir meslek(!) türedi. Hem de en kelli felli adamlar tarafından takip edilip, ulusal medyada "uzman" ve "azman" muamelesi görüyorlar.
Panik Atak: Kolektif Edition: Sonuç? Restoranlar bomboş, tiyatrolar iptal, okullar tatil... Herkes eve kapandı, güya online eğitim oldu! Bir ben mi çıldırıyorum, telefon hiç susmadı! Ama sonra ne oldu? Bir şey olmadı işte! Gece yarısı biraz yağdı, o kadar…
Bu amatör hava doktorlarının genellikle bir işi gücü yok. Sabahtan akşama kadar internetteki hava modeli çıktılarını tarayıp, "Mal bulmuş Mağribi" gibi uçuk kaçık, ekstrem değerlerin peşindeler. Buldukları bu uç verileri, meşhur olma hırsındaki "tıkçı" rakiplerini geçme yarışında, zehir gibi kamuoyuna şırınga ediyorlar. Mübarekler, 7/24 görevli dezenformasyon memuru sanki.
Marifet Tahminde Değil, Öngörüdedir: Yıllardır hava analizi ve tahmin dersleri vermiş biri olarak bu problemin farkındayım. "Şu model böyle dedi, bu model şöyle dedi" diye konuşmak, o ham bilgisayar çıktılarını olduğu gibi sunmak, kolaycılıktır ve teknik anlamda “meteorolojik kanser” dediğimiz ciddi bir meteorolojik tembellik hastalığıdır.
"Bir de siz yapın!" diyenlere gelsin: Profesyonel meteorologlar arasında bir ayrım vardır:
-
Hava Tahmini (Weather Prediction): Bilgisayarın ham, işlenmemiş hesap çıktısıdır.
-
Hava Öngörüsü (Weather Forecast): İşte uzmanlık burada başlar. O ham çıktıyı, istatistik, tecrübe, sezgi ve yerel dinamiklerle yoğurup, paniğe yol açmayan, sorumlu bir "öngörüye" dönüştürmektir.
Özetle: İnternetten model çıktılarını kesip biçip, "FELAKET GELİYOR!" diye sunmak marifet değildir. Asıl marifet, Asch'in denekleri gibi gürültüye kapılmadan, kendi bilimsel yargını koruyup o ham veriyi bilgi ve tecrübeyle işleyip topluma net, sakin ve güvenilir bir bilgi olarak sunabilmektir.
Dipnot: Bu yazı yazılırken dışarıda güneşli, berrak bir İstanbul günü yaşanmaktaydı. 150 kiloluk yağmur hâlâ kayıp...