Gerçek tarihte Mahmut Paşa kimdir? Nerelidir? Fetihler Sultanı Gürkan Uygun'un rolü

TRT 1 ekranlarında yayınlanan Mehmed: Fetihler Sultanı dizisi, Osmanlı tarihinin en önemli figürlerinden biri olan Mahmut Paşa’yı yeniden gündeme taşıdı. Gürkan Uygun’un başarılı oyunculuğuyla hayat verdiği Mahmut Paşa karakteri, izleyicilerde merak uyandırdı. Peki, tarihî kaynaklara göre gerçek Mahmut Paşa kimdir? Aslen nerelidir, nasıl yükselmiş ve Osmanlı Devleti'nde hangi görevlerde bulunmuştur? İşte kökeni tartışmalı, başarılarla dolu kariyeri ve trajik sonuyla tarihe geçen Mahmut Paşa'nın bilinmeyen yönleri...

Mahmud Paşa kimdir?

Mahmud Paşa, Osmanlı Devleti'nin 15. yüzyıldaki önemli devlet adamlarından biridir. II. Mehmed (Fatih Sultan Mehmed) döneminde iki kez vezîriâzamlık görevine getirilmiş, Osmanlı ordularını birçok kritik seferde başarıyla yönetmiştir. Aynı zamanda şair, hayırsever ve sanat hamisi olarak da tanınır.

Mahmud Paşa’nın aslı nerelidir, hangi millettendir?

Mahmud Paşa’nın kökeni hakkında net bir görüş birliği yoktur. Osmanlı ve Bizans kaynaklarında Sırp, Bulgar, Rum ya da Yunan kökenli olduğu yönünde farklı rivayetler vardır. En kuvvetli iddiaya göre Sırbistan’ın Novo Brdo (Novoberda) şehrindendir ve ailesi Tesalya’nın Sırp despotları olan Angelos Hanedanına mensuptur. Bazı kaynaklara göre babasının adı Michael Angelus’tur.

Mahmud Paşa Osmanlı sarayına nasıl girdi?

Bazı kaynaklara göre Mahmud Paşa, annesiyle birlikte Novo Brdo’dan Semendire’ye giderken Mehmed Ağa tarafından esir alınmış ve 1427 civarında Osmanlı sarayına getirilmiştir. Edirne Sarayı’nda eğitim aldıktan sonra devşirme sistemine dahil edilerek Osmanlı yönetim kadrosuna katılmıştır.

Mahmud Paşa hangi görevlerde bulunmuştur?

Mahmud Paşa, devlet kademelerinde hızla yükselmiştir. İşte başlıca görevleri:

• Ocak Ağalığı (II. Mehmed’in ilk saltanat döneminde)

• Vezirlik (1454 sonrası)

• Rumeli Beylerbeyiliği (1456’dan itibaren)

• Vezîriâzamlık (iki ayrı dönem: 1456-1468, 1472-1474)

• Gelibolu Sancak Beyliği ve Donanma Komutanlığı

Ayrıca Osmanlı ordularını Mora, Amasra, Sinop, Trabzon, Eflak, Midilli, Bosna, Arnavutluk ve Karaman seferlerinde yönetmiştir.

Fatih Sultan Mehmed ile ilişkisi nasıldı?

Başlangıçta Fatih Sultan Mehmed’in en güvendiği paşalardan biriydi. Hatta pek çok seferde padişah adına diplomatik görüşmeler yürütmüş, kuşatmaları yönetmiş ve zaferler kazanmıştır. Ancak zamanla araları açılmış, Mahmud Paşa’nın bazı kararları (örneğin Bosna kralıyla yaptığı anlaşma, Şehzade Mustafa ile arasındaki çekişmeler, Uzun Hasan sonrası Akkoyunluların takibine engel olması gibi) padişahın tepkisine neden olmuştur.

Mahmud Paşa neden idam edildi?

Mahmud Paşa, Şehzade Mustafa’nın ölümünün ardından taziyeye geldiğinde II. Mehmed tarafından Yedikule Zindanı’na hapsedilmiş ve kısa süre sonra idam edilmiştir. İdamının başlıca nedenleri arasında:

• Uzun Hasan’ın kuvvetlerini yeterince takip etmemesi,

• Şehzade Mustafa ile olan şahsi düşmanlığı,

• Eflak beyinin serbest bırakılması,

• Dulkadiroğlu Şehsuvar Bey’in geri gönderilmesi gibi siyasi hatalar yer alır.

Bazı tarihçiler ise Mahmud Paşa’nın saray içi entrikalara kurban gittiğini öne sürer.

Mahmud Paşa’nın sanata katkıları nelerdi?

Mahmud Paşa sadece bir devlet adamı değil, aynı zamanda şair, yazar ve sanat hamisi idi. “Adnî” mahlasıyla şiirler yazmış, Türkçe ve Farsça şiirlerden oluşan bir divanı bulunmaktadır. Enverî, Abdürrahim Karahisârî, Şükrullah gibi birçok yazar ona eser ithaf etmiştir.

Özellikle Hurûfîlere karşı duruşu, Eşrefoğlu Rûmî’nin etkisinde olması ve İran edebiyatını çok iyi bilmesiyle dikkat çeker.

Mahmud Paşa nerede ve ne zaman ölmüştür?

Mahmud Paşa, 1474 yılında İstanbul'da idam edilmiştir. Ölüm tarihi bazı kaynaklarda 3 Rebîülevvel 879 (18 Temmuz 1474) veya 3 Rebîülâhir 879 (17 Ağustos 1474) olarak geçmektedir. İstanbul’da kendi adına yaptırdığı türbede defnedilmiştir.

Mahmud Paşa hangi eserleri yaptırmıştır?

Mahmud Paşa, Osmanlı mimarisine ve hayır işlerine büyük katkılar sunmuştur. Başlıca eserleri:

• İstanbul Mahmud Paşa Külliyesi: Cami (1463), medrese, türbe, hamam, imaret, mahkeme binası, tekke ve hanlar

• Bursa Kervansarayı ve Mescidi

• Ankara Bedesteni ve Mescidi (bugünkü Anadolu Medeniyetleri Müzesi)

• Edirne Taşlık Camii

• Sofya'da cami, medrese, sebil ve han

Bu eserler için Çatalca, Silivri ve Kırklareli gibi bölgelerde vakıflar kurmuştur.

Mahmud Paşa, Osmanlı tarihinin en etkili ama aynı zamanda trajik figürlerinden biridir. Aslen devşirme bir çocuk olarak girdiği Osmanlı sarayında vezîriâzamlığa kadar yükselmiş, hem askeri hem idari hem de kültürel anlamda büyük katkılar sunmuştur. Ancak saray entrikaları ve Fatih Sultan Mehmed’in güvenini zamanla yitirmesi, onun acı sonunu hazırlamıştır. Hem siyaset hem edebiyat hem de mimari alanlarında iz bırakan Mahmud Paşa’nın hikâyesi, Osmanlı’nın çok yönlü bir portresini sunar.