Abdülhamid’in bahtları parlak gardiyanları…
Sultan Abdülhamid 31 Mart hadisesi sonrasında tahttan indirilince İstanbul’da tutulmamış Selanik’e gönderilmişti.
Onun gerek Selanik’e sevki sırasında gerekse Selanik’te Alatini Köşkü ve yine gerekse İstanbul’da Beylerbeyi Sarayı’nda murakabe altında tutulduğu sırada bir dizi isim ona gardiyanlık etmişti.
Selanik’te Alatini Köşkü’nde ve İstanbul’da Beylerbeyi Sarayı’nda olup Abdülhamid ve ailesini içeriden ve dışarıdan muhafaza ile görevlendirilmiş olanlardan adları ve soyadları tespit olunabilenler şöyledir:
- Binbaşı Ali Fethi [Okyar]
- Kolağası Abdullah
- Kolağası Hakkı
- Kolağası İbrahim Çolak
- Kolağası Kazım
- Kolağası Kel Ali [Çetinkaya]
- Kolağası Ömer Naci
- Kolağası Rasim Celalettin [Öztekin]
- Kolağası Süleyman Fehmi [Tunçay]
- Kolağası Şerif
- Kolağası Tevfik
- Kolağası Zekeriya
- Kolağası Zünnun
- KolağasıAhmet Fuad [Bulca]
- Mülazım (Topçu veya Tayyareci Kürt) Salim
- Mülazım Ali Rahmi
- Mülazım Celal
- Mülazım Davud
- Mülazım Emin
- Mülazım Fikri
- Mülazım Hüseyin Hicranî
- Mülazım Mahmud [Soydan]
- Mülazım Mahmut Esat
- Mülazım Osman
- Mülazım Reşad
- Mülazım Salim
- Mülazım Şevket
- Mülazım Vasıf [Çınay]
- Mülazım-ı Evvel Salih [Bozok]
- Mülazım Nuri [Conker]
- Mülazım Tahsin [Uzer]
- Polis Komiseri İhsan
Ali Fethi Okyar
Ali Fethi Okyar Bey Sultan Abdülhamid’i tahttan indirilmesinden sonra gecenin bir vaktinde Sirkeci Tren İstasyonu’nda özel olarak bekletilen tren ile Selanik’e götürmekle sorumlu tutulmuştu. Kendisine Selanik’e kadar eşlik etti, onu ve ailesini Alatini Köşkü’ne yerleştirdi, gerek Selanik’teki gerekse İstanbul’daki idari makamlar ile temas halinde Abdülhamid’in güvenliğinden sorumlu Başmuhafız olarak Selanik’te görev yaptı.
Yaklaşık 3.5 ay boyunca Selanik’te Abdülhamid’in Muhafız Kumandanlığı vazifesini icra Ali Fethi Okyar Bey Paris Ateşemiliterliği’ne atanması üzerine söz konusu görevinden ayrıldı.
Abdülhamid’in muhafızları içerisinde onu muhafaza görevinden ilk ayrılanı ve terfi edeni Ali Fethi Okyar Bey oldu.
Ali Fethi Beyin Muhafız Kumandanlığı’ndan ayrılmasına Abdülhamid çok üzülmüş, kendisini hep takdir ve teşekkürle yâd etmiştir….
Ali Fethi Bey Üçüncü Ordu mensup bir subay olarak görev yaptığı yıllarda İttihat ve Terakki Cemiyeti ile tanışmış ve önde gelen İttihatçı bir isim olmuştu.
İttihat ve Terakki'den Dördüncü ve Beşinci Dönem’de Meclis-i Mebusan İstanbul mebusluğu, Paris Sefirliği Askeri Ataşemiliterliğinde bulunan, İkinci Meşrutiyet beyannamesini yazan ve İttihat ve Terakki Fırkası Umumi Kâtipliği görevinde bulunan Ali Fethi Okyar Sofya Sefirliği, Dâhiliye Nazırlığı, Hürriyetperver Avam Fırkası kurucusu ve reisliği, Minber gazetesi kurucusu ve başyazarlığı, İstanbul milletvekili, Dâhiliye Vekili, TBMM İcra Vekilleri Heyeti Reisliğinde bulundu. Ali Fethi Bey Cumhuriyet’in ilanı sonrasında ise TBMM Reisliği, Başbakanlık, Müdafaa-i Milliye Vekilliği, Paris Büyükelçiliği, Serbest Cumhuriyet Fırkası kuruculuğu, Londra Büyükelçiliği… görevlerinde bulundu. Kendisine "Okyar" soyadını bizzat Mustafa Kemal Atatürk verdi.
Ali Çetinkaya
Kolağası Kel Ali yani Ali Çetinkaya, Abdülhamid’in İstanbul’dan Selanik’e gönderilişi sırasında Ali Fethi Beyin yardımcısı konumundaydı. Selanik’te Abdülhamid’in Muhafız Kumandanlığı vazifesi sırasında o da Ali Fethi Okyar beyin yardımcısı olarak Muhafız Kumandanlığı Yardımcılığı görevinde bulundu.
Sonraki zamanlarda Ali Çetinkaya Mustafa Kemal ve Enver Paşalar ile birlikte Trablusgarp’ta bulundu, Balkan ve Birinci Dünya Savaşı sırasında görev yaptı.
1919 yılında Afyon Karahisar’dan milletvekili seçilen Ali Çetinkaya 1920’de son Osmanlı Meclis-i Mebusanında vekil olarak görev yaptı. Hem bir asker olarak hem de bir devlet adamı sıfatıyla Cumhuriyet döneminde Türk siyasal hayatına belirgin bir surette etkide bulundu. Bayındırlık Bakanlığı ve Ulaştırma Bakanlığı görevlerini getirildi. Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk Ulaştırma Bakanı Ali Çetinkaya oldu. Ali Çetinkaya’yı Cumhuriyet döneminde yapmış olduğu namlı işlerden, hususiyle de Ankara İstiklal Mahkemesi üyesi ve başkanı sıfatıyla icra ettiği görevlerden ötürü hemen bütün Anadolu halkı yakından tanıyıp bildi.
Rasim Celaleddin Öztekin
…..
Mülazım Vasıf [Çınay]
Vasıf Bey Abdülhamid’in Selanik günlerinde olduğu gibi İstanbul Beylerbeyi Sarayı’ndaki murakabesi sırasında da kendisine muhafızlık etti. Selanik’te 1910’da, Abdülhamid’in muhafızlığı sırasında, İtalyan Mason Cemiyeti’ne üye oldu. Abdülhamid’in vefatından sonra Cumhuriyet döneminde Emniyet Genel Müdürlüğü’nün değişik birimlerinde vazife yaptı. Buradaki görevini Emniyet Genel Müdür Vekilliği şeklinde tamamladı.
Sultan Abdülhamid’e dair (Bir kopyası bende de bulunan “Sultan Abdülhamid’in Muhafızıydım” adıyla) hatıralarını kaleme aldı. Ama yayınlanmadı.
Vasıf Bey TBMM Üçüncü, Dördüncü, Beşinci ve Altıncı Dönem Malatya Milletvekili olarak vazife yaptı.
Salih Bozok
…..
Nuri Conker
İttihat ve Terakki’nin güvenilir üyelerinden biriydi. Salih Bozok’un da kayınbiraderiydi.
Sultan Abdülhamit, Selanik'ten Beylerbeyi Sarayı’na getirilince, İttihat ve Terakki'nin güvenilir üyelerinden biri olarak, Salih Bozok gibi o da Abdülhamid’e muhafız tayin edildi.
Balkan Savaşlarına katıldı, Birinci Dünya Savaşı ve Milli Mücadele’de yer aldı. Çeşitli görevlerde bulundu. TBMM tarafından Kırmızı şeritli İstiklâl Madalyası ile taltif edildi. 1923 – 1937 yılları arasında Kütahya ve Gaziantep milletvekili olarak mecliste yer aldı.
Mahmut Soydan
Asker, siyaset adamı, milletvekili, gazeteci ve yazar şeklindeki bir kimliğin sahibidir.
İçerik itibarıyla Milli Mücadele tarihine dair notları ihtiva etmekte olan “Ankaralı’nın Defteri” Soydan’a aittir.
Mahmut Bey Harp Okulu’ndan mezun oldu.
Abdülhamit’in tahttan indirilmesinden sonra, henüz mülazım rütbesinde iken, onun muhafız subaylığına atandı. Balkan Savaşı sırasında Abdülhamit’le birlikte İstanbul’a geldi.
Gerek Selanik’te gerekse Beylerbeyi Sarayı’nda Şehzade Âbid Efendinin hususi hocası oldu.
Abdülhamid’in diğer muhafızları gibi Soydan da Anadolu’ya geçti ve Mustafa Kemal Paşa’nın refakat subayı oldu.
TBMM Başkanlık Divanı Kâtip Üyeliği’nde bulundu. Yazı konusundaki yeteneği fark edilince Hâkimiyet-i Milliye’nin sahipliğini üstlendi ve yazı işleri müdürlüğünü yürüttü.
İkinci, Üçüncü, Dördüncü ve Beşinci dönemlerde Siirt’ten CHP milletvekili seçildi ve dolayısıyla da 1923 yılından vefatına kadar milletvekilli olarak TBMM’de görev yaptı.
Terakkiperver Cumhuriyet ve Serbest Cumhuriyet Fırkalarına karşı oldukça sert bir muhalefet yürüttü.
Türkiye İş Bankası’nın kurucuları arasında yer aldı, vefatına kadar da bankanın ilk yönetim kurulu başkanı olarak görev yaptı.
Ulus, Tan gazeteleri ile 1926’da İstanbul’da Milliyet gazetelerini kurdu ve başyazarlığında bulundu.
Rıza Nur’un ifadesine bakılacak olursa; “Siirt mebusu, para vurgunundan başka bir işi yoktu.”
Fuat Bulca
Fuat Bey de Beylerbeyi Sarayı'nda bulunan Beylerbeyi Sarayı Muhafız Bölük Komutanlığı’nda Abdülhamid’in muhafızı olarak görev yapmıştı.
1927’de askerlikten emekli oldu. Sonrasında ise Tayyare Cemiyeti Başkanlığı, TBMM İkinci, Üçüncü ve Dördüncü Dönem Rize, Beşinci Dönem Çoruh Milletvekilliği ve İkinci Dönem Divân-ı Riyaset İdare Amirliği görevlerinde bulundu. Kırmızı şeritli İstiklal Madalyasına layık görüldü.
Zünnun
Selanik'te Alatini köşkünde Sultan Abdülhamid ve maiyetinin muhafızlığı ile görevlendirilenler arasında yer alan isimlerden birisi de Teşkilat-ı Mahsusa üyelerinden biri olan Süvari Yüzbaşı Debreli Zünnun Bey oldu.
Tahsin Uzer
Tahsin Uzer, kendi deyimiyle “Abdülhamit yönetimine karşı nefreti” bulunan biri olarak onun Selanik günlerinde muhafızlığında bulundu. Zira 31 Mart vakası sonucunda Sultan Abdülhamit’in Selanik’teki Alatini Köşkünde ikamete mecbur edilmesi ile Tahsin Uzer Bey bu eski hükümdara ev sahipliği yapmak durumunda kaldı.
Tahsin Uzer Bey Hareket Ordusunca görülen lüzum üzerine 1909 Mayıs’ında Selanik’e gönderilen Abdülhamit’in iaşesinden ve barındırılmasından sorumlu tutulmuştu. Tahsin Uzer Beyin çocukluk günlerinden itibaren ismini işittiği, kendisine karşı çalışırken hapishaneye düştüğü ve kendisinin sürgün iradesini imzalamış bulunan bir padişah ile sonraki zamanlarda yüz yüze gelmiş olması kendisi için apayrı bir tecrübe oluşturmuştu. Tahsin Bey Alatini Köşkü’ne gelen Abdülhamit’i karşılarken büyük bir heyecan duymuştu.
Sultan Abdülhamid’i Selanik ve İstanbul’da murakabe eden ve kendisine muhafızlık edenler hiç şüphesiz ki sıradan kimseler değildi. Salih Bozk’un anılarında da ifade ettiği üzere, esasen bu isimler birbirlerini gayet iyi tanımakta olup askerî sınıftan İttihatçı fikriyattaki arkadaşlardı.
Öncelikle büyük bir ekseriyeti; Mustafa Kemal Atatürk, Fuat Bulca, Nuri Conker, Fethi Okyar, Ömer Naci, Salih Bozok… Manastır Askeri İdadisi’nden mezundu. Hemen hepsi aynı dönemin ve hatta aynı sınıfın öğrencileriydi. Birbirlerini çok iyi tanımakta ve yakinen bilmektelerdi. Hepsi birbiriyle arkadaştı. Ve hatta bir kısmı akrabaydı. Salih Bozok, örneğin, okul arkadaşlarından Nuri Conker’in kız kardeşi ile evlenmişti. Nuri Conker ile Mustafa Kemal Atatürk’ün büyük dedeleri aynı şahıstı.
Mustafa Kemal Paşa, Başmuhafız Rasim Öztekin Beyi, Vasıf Çınay’ı, Mahmut Soydan’ı, Salih Bozok’u, Nuri Conker’i, Ali Çetinkaya’yı, Tahsin Üzer’i… muhafızlık eden isimlerin büyük bir ekseriyetini yakinen tanımakta ve bilmekteydi. Selanik onlar için sadece bir şehir, bir eğitim yeri değil, arkadaşlık ve dostluğun ilk adımlarının da atıldığı ve ortak bir kaderin paylaşılmaya başlandığı bir yerdi. Nuri Conker'in 1938 Ocağında ölümü Mustafa Kemal’in, en yakın dostu, çocukluk arkadaşı olması hasebiyle, kendisini fazlası ile üzmüştü. Nuri Conker, Mustafa Kemal Atatürk'ün çocukluk ve silah arkadaşı olup, kendisiyle senli benli konuşup, ona "Kemal" diye hitap edebilen ikinci kişiydi.
Abdülhamid’in muhafızların yine büyük bir ekseriyeti sadece Manastır Askeri İdadisi yahut Selinik’te değil, Fethi Okyar, Fuat Bulca, Nuri Conker, Ali Çetinkaya ve daha başkaları Trablusgarp’ta, Enver ve Mustafa Kemal Paşalarla birlikte olmuşlardı. Salih Bozok gibi olmak isteyip de Trablusgarp’ta olamayanlar da vardı. Ama ruhen hep beraberlerdi.
Abdülhamid’in murakabesi için görevlendirilmiş bulunan muhafızların her birinin, muhakkak ki gözü oldukça pekti, her biri pek tabii ki oldukça mutemet birer İttihatçıydı. Selanik vilayeti Merkez heyeti genel olarak Yüzbaşı Rasim Öztekin’in bahçe içindeki tek katlı ve müstakil suretteki kâgir evinde yatsıdan sonra toplanırdı. Rasim Beyin evindeki toplantılar Şemsi Paşanın Manastır’a memur edilmesine kadar devam etmişti. Bilahare söz konusu toplantının zamanı, geceleri yerine, gündüze çevrilmiş ve Erkânı Harp Binbaşısı Ali Fethi Okyar Beyin evinde devam etmeye başlamıştı. Hemen her sabah iki saat süre ile toplantı yapılır, müzakerelerden sonra herkes işinin başına giderdi.
Ali Çetinkaya İttihatçıların fazlaca güvendiği subaylardan biriydi. Dönemin pek çok subayı gibi o da İttihat ve Terakki Cemiyeti’ne mensuptu. Abdülhamid’in tahttan indirilmesini sağlayan harekât Ordusu’nda görev yapmıştı. Tahttan indirildikten sonra da onun muhafazasına memur edilmişti. Ali Çetinkaya’nın Abdülhamid’in muhafazasına memur edilen hususi suretteki birliğin komutan yardımcılığına atanmış olması İttihatçıların kendisine tam bir güven duyduklarının da en aşikâr deliliydi.
Ali Fethi Okyar ve Binbaşı Fuat Bulca gibileri, pek muhtemeldir ki, Teşkilat-ı Mahsusa üyesiydi. Vasıf Çınay gibi içlerinde mason locası üyeliğine sahip olanlar da vardı.
Abdülhamid’in vefatından sonra onun muhafızlığını yapan isimler Balkan Savaşları, Birinci Dünya Savaşı, Milli Mücadele ve nihayet TBMM’de de büyük ekseriyetle yine birlikte bulunmuşlardı. Mustafa Kemal ile Selanik’ten tanışmakta olan, örneğin, Başyaver Salih Bozok ve Refakat Subayı Yüzbaşı Mahmut Soydan, 24-25 Ağustos 1922 Büyük Taarruz günleri sırasında Başkumandanlık, Genelkurmay Başkanlığı, Batı Cephesi Komutanlığı ve Birinci Ordu Komutanlığı'nın müştereken karargâh binası olarak kullandıkları Hacı Veli Konağı’nda da Mustafa Kemal ile aynı yerdelerdi.
Sultan Abdülhamid kimilerine göre “Kızıl Sultan”dı, kimilerine göre ise “Ulu Hakan”dı.
Ama ne garip!
Abdülhamid’i tahttan indirenlerin önemli bir kısmı, daha Abdülhamid hayatta iken, hayatlarını kaybetmişlerdi.
- Mahmut Şevket Paşa
- Nazım Paşa
- Resneli Niyazi
- Enver Paşa
- Talat Paşa
- Cemal Paşa
- Esat Toptani
- …
Ve daha ziyade suikasta kurban giden daha başkaları.
Ne garip!
Abdülhamid’in muhafızlarının hemen hepsi Cumhuriyet’in kurucu kadrosu içerisinde yer almışlar, önemli makamlara yükselmişler, mühim vazifeler ifa ve icra etmişler ve nihayet ölünceye kadar milletvekilliği görevinde bulunmuşlardı.
Kim bilir! Belki de hayatta de hiçbir şey tesadüfî değildir! Tıpkı Salih Bozok’un ifade ettiği gibi:
…1908'de hürriyetin ilanından sonra… Selanik'te meşhur Olimpos Gazinosu'nda oturdukları bir akşam, Mustafa Kemal sofradaki dostlarına ileride nasıl iktidara geleceğini anlatır. Sonra da orada bulunanlara gelecekteki görevlerini açıklar. Masadakiler; Fuat Bulca, Nuri Conker, Fethi Okyar ve Salih Bozok hayretle izler onu. Herkese görev bölümü yapıldıktan sonra, sıra Bozok'a gelince;
- Salih der seninle hiç ayrılmayacağız. Seni kendime yaver yapacağım.
Masadakiler sorar:
- Peki sen ne olacaksın?
Yanıt kısadır:
- Ben, size bu görevleri verecek adam olacağım.