1940-1950 yılları arası 10 Kasım 'Milli Matem' iken 11 Kasım nasıl 'Mesut Bir Yıldönümü' olarak kutlandı? Tarihçi Erhan Afyoncu, bu dönemin gazete manşetleri ve resmi törenlerle nasıl şekillendiğini anlattı
Atatürk'ün 10 Kasım 1938'de hayata veda etmesi, Türkiye Cumhuriyeti'nde büyük bir üzüntüye sebep oldu. Ertesi gün, 11 Kasım 1938'de TBMM'de gerçekleşen seçimle İsmet İnönü cumhurbaşkanı seçildi. Bu tarihi dönüm noktası, 1940'tan 1950'ye kadar süren benzersiz bir anma ve kutlama geleneğini başlattı: 10 Kasım "Milli Matem Günü" olarak yasla anılırken, 11 Kasım "Mesut Bir Yıldönümü" adıyla sevinçle kutlandı. Erhan Afyoncu, köşe yazısında bu dönemin gazete manşetleriyle nasıl şekillendiğini anlattı.
Atatürk'ün ölümünün birinci yılı olan 10 Kasım 1939'da, Türkiye genelinde büyük anma etkinlikleri düzenlendi. Ankara'daki Etnografya Müzesi'nde bulunan geçici kabir, Cumhurbaşkanı İsmet İnönü, devlet erkanı ve halk tarafından ziyaret edildi; yüzlerce çelenk bırakıldı. Gazeteler ilk sayfalarını tamamen yas haberlerine ayırdı. Bu manşetler, ulusun "Ebedi Şef"e duyduğu tazimli hüznü yansıttı. 11 Kasım 1939'da ise İnönü'nün cumhurbaşkanlığının ilk yılına değinilse de, odak hala Atatürk anmasındaydı. Ulus Gazetesi, 12 Kasım'da Falih Rıfkı Atay'ın "Milli Şefin İlk Cumhurreisliği Yılı" yazısıyla konuya kısmen yer verdi. 1940 yılıyla birlikte gelenek değişti. 10 Kasım resmi olarak "Milli Matem Günü" ilan edilirken, 11 Kasım "Mesut Bir Yıldönümü" olarak İsmet İnönü'nün liderliğini kutlamaya dönüştü. Gazeteler bu ikiliği manşetlere taşıdı. 1942-1944 yılları arasında da benzer manşetler sürdü: Ulus, yas ve kutlamayı dengeli şekilde işledi. Tarihçi Erhan Afyoncu, Sabah Gazetesi'ndeki köşe yazısında bu dönemin gazete manşetleri ve resmi törenlerle nasıl şekillendiğini anlattı.
İşte Erhan Afyoncu'nun dikkat çeken o yazısı:,
Atatürk’ün 10 Kasım 1938’de ölümü bütün Türkiye’de büyük bir üzüntüye sebep oldu. 11 Kasım’da ise İsmet İnönü cumhurbaşkanlığına seçildi. 1939’dan itibaren 10 Kasımlar büyük üzüntüyle anıldı. 1940’tan itibaren ise 10 Kasımlar milli matem olarak anılırken 11 Kasımlar İsmet İnönü’nün cumhurbaşkanı seçilmesinden dolayı “Mesut Bir Yıldönümü” olarak kutlanmaya başlandı.
Atatürk'ün vefatından bir yıl sonra 10 Kasım 1939'da ölüm yıldönümünde Türkiye'nin her tarafında anma merasimleri yapıldı. Etnografya Müzesi'ndeki Atatürk'ün geçici kabri Cumhurbaşkanı İsmet İnönü, devlet adamları ve halk tarafından ziyaret edilip yüzlerce çelenk bırakıldı.
ATATÜRK'ÜN VEFATININ İLK YILI
1939 yılının 10 ve 11 Kasım tarihli gazetelerinin ilk sayfası Atatürk'ün anılmasıyla ilgili haberlerle dolu idi.
11 Kasım tarihli Cumhuriyet, "Atatürk'ün Ölüm Yıldönümü, Dün Yurdun Her Tarafında Büyük İhtifaller Yapılarak Ebedi Atanın Aziz Hatırası Yadedildi"; Anadolu, "Büyük Matem Günümüz"; Akşam, "Büyük Matemimiz"; Haber, "Atatürk Dün Bütün Dünyada Anıldı"; İkdam, "Türk Milleti, Büyük Atatürk'ün Aziz Hatırasını Tazimle Andı"; Son Posta, 'Ebedi Şefin Ölümünün Yıldönümü Bütün Dünyada Hürmetle Anıldı"; Tan, "Atatürk'ün Hatırası Bütün Yurtta Hürmet ve Tazimle Anıldı"; Türk Dili, "Dün Ebedi Şefimiz Atatürk'ün Hatırasını Hürmetle Andık" başlıklarıyla çıkmışlardı.
Türk Sözü, "Dünkü Büyük İhtifalimiz, Bütün Dünya Dün Ebedi Şefimizi Takdisle Andı"; Ulus Sesi, "Türk Milleti, Dün Büyük Atasının Aziz Ruhu Önünde Bir Daha Eğildi"; Ulus, "Bütün Türkiye Atatürk'ü Andı"; Vakit, "Bütün Türkiye Dün Atasının Aziz Hatırasını Andı"; Yeni Asır, "Atatürk'ün Huzurunda Eğildik"; Yeni Sabah, "Dün Bütün Millet Atasına Ağladı"; Aydın "Millî Matem, Ebedi Şefin Ölümünün Birinci Yıldönümü Münasebetile"; Yeni Mersin, "Atatürk'ün Ölüm Yıldönümü Olan Dün Yurtta Bir Matem Günü Olarak Geçti"; Yenigün ise "Bütün Türk Milleti En Büyük Evladının Ölmez Hatırasile Baş Başa Kaldı" başlıklarını atmışlardı.
11 Kasım 1940 tarihli gazeteler.
MESUT BİR YILDÖNÜMÜ
11 Kasım 1939 ise İsmet İnönü'nün cumhurbaşkanı seçilmesinin ilk yıldönümü idi. Ancak gazeteler 11 Kasım'da bu yıldönümünün üzerinde durmamışlardı. CHP'nin yayın organı olarak görülen Ulus Gazetesi ise 12 Kasım'da ilk sayfasını İsmet İnönü'nün cumhurbaşkanı seçilmesinin ilk yıldönümüne ayırdı.
İlk sayfada Falih Rıfkı Atay'ın "Milli Şefin İlk Cumhurreisliği Yılı" başlıklı yazısı vardı. Atay, "İsmet İnönü'nün ilk Cumhurreisliği yılını bugün tamamlıyoruz. Geçen senenin tarihini bir cümlede hülasa edebiliriz: Türkiye ilerlemeğe devam etmiştir" diyordu.
Bir yıl sonra 11 Kasım 1940'ta ise gazeteler Atatürk'ün anılmasıyla ilgili haberlerin yanı sıra İsmet İnönü'nün cumhurbaşkanı seçilmesinin yıldönümünü öne çıkaran "Mesut Bir Yıldönümü" manşetleriyle de çıkmaya başladı.
1942 -1944 yılı gazeteleri
