Kabus geri döndü! Ankara'dan sonra Bolu'da da deli dana hastalığı ortaya çıktı! Deli dana hastalığı nedir, nasıl bulaşıyor?

Deli dana hastalığı, tıbbi adıyla Bovine Spongiform Encephalopathy (BSE), sığırlarda başlayan ve insanlara sıçrayan nadir bir nörodejeneratif bozukluktur. Hastalığın suçlusu, prion adı verilen anormal proteinlerdir; bu proteinler, beyin hücrelerini yavaş yavaş bozarak dokuyu süngerimsi bir yapıya dönüştürür. İnsanlarda varyant Creutzfeldt-Jakob hastalığı (vCJD) olarak bilinen formu, BSE'nin en korkutucu uzantısıdır ve beyin hücrelerini geri dönüşsüz bir şekilde yok eder.

Uzmanlar, prionların virüs veya bakteri gibi geleneksel etkenlerden farklı olduğunu vurguluyor: Bu proteinler, sağlıklı hücreleri "enfekte" ederek zincirleme bir yıkım başlatır, adeta bir domino etkisi yaratır. Türkiye'de son beş yılda vaka bildirilmemişken, 2025'te patlak veren bu iki olay, gıda zincirindeki olası kırılmaları gündeme getirdi.

TÜRKİYE'DE GÖRÜLEN VAKALAR

Hikaye, Ankara Bilkent Şehir Hastanesi'nde başladı. Yoğun bakım ünitesinde nörolojik şikayetlerle mücadele eden bir hastaya "deli dana ön teşhisi" konuldu; hastane yetkilileri, tetkiklerin devam ettiğini belirtse de, bu haber ülke genelinde şok dalgası yarattı. Kısa süre sonra Bolu İzzet Baysal Eğitim ve Araştırma Hastanesi'nde benzer bir senaryo yaşandı: Nörolojik belirtilerle başvuran bir kadın hastadan alınan beyin omurilik sıvısı (BOS) örneği, İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Beyin ve Nörodejeneratif Hastalıklar Araştırma Laboratuvarı'nda incelendi. Sonuç? "Deli dana testi" pozitif çıktı.

Bu ikinci vaka, palyatif bakım ünitesindeki hastanın yoğun bakıma alınmasıyla ciddiyet kazandı. Enfeksiyon Hastalıkları Uzmanı Prof. Dr. Bülent Ertuğrul, Türkiye Gazetesi'ne yaptığı açıklamada, "Ankara ve Bolu'daki vakalar, buzdağının görünen yüzü olabilir. Hastalık, bulaştıktan 15-30 yıl sonra bile semptom verebildiği için, geçmişteki gıda tüketimleri mercek altına alınmalı" diyor. Sağlık Bakanlığı kaynakları, son beş yılda benzer bir ön teşhisin olmadığını teyit etse de, bu gelişme halk sağlığı için acil denetim çağrılarını artırdı.

DELİ DANA HASTALIĞI NASIL BULAŞIYOR?

Deli dana hastalığının bulaşma yolları, korkutucu derecede sinsi ve uzun vadeli. Temel etken, enfekte sığırların et ve özellikle sakatatlarının (beyin, omurilik, sinir dokuları) tüketilmesi. Vücut sıvılarıyla temas da nadir ama etkili bir yol; örneğin, kontamine cerrahi aletler veya nadir durumlarda insandan insana (tükürük gibi) geçiş mümkün. Neyse ki, öksürük, hapşırma, dokunma veya cinsel temasla bulaşmıyor – bu, paniği frenleyen bir detay.

Kuluçka süresi 10-40 yıl arasında değişebiliyor, yani bugünkü vakalar geçmişteki bir "gıda kazası"na işaret edebilir. Korunma için uzmanlar net: Güvenilir kaynaklardan et alın, sakatat tüketimini sınırlayın ve hayvan sağlığı denetimlerini destekleyin. Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı'nın BSE taramalarını artırması, Avrupa'daki 1990'lar krizinden ders çıkardığımızı gösteriyor. Unutmayın, prionlar ısıya, kimyasallara dirençli; bu yüzden hijyen tek başına yetmez, sistematik kontroller şart.

DELİ DANA HASTALIĞI BELİRTİLERİ

Hastalığın ilk sinyalleri, sinsice psikolojik alanda başlar ve hızla fiziksel yıkıma evrilir. Enfeksiyon Hastalıkları Uzmanı Prof. Dr. Bülent Ertuğrul'un aktardığına göre, erken evrede kafa karışıklığı, odaklanma zorluğu, halüsinasyonlar, ani öfke patlamaları, uyku düzensizlikleri ve ajitasyon gibi belirtiler hâkimdir. "Hasta, sanki zihni sisli bir labirentte kaybolmuş gibi hisseder" diyor Ertuğrul.

İlerledikçe, yürüme güçlüğü, kas seğirmeleri, konuşma bozuklukları ve nefes darlığı devreye girer; beyin süngerleştiği için demans benzeri bir çöküş yaşanır. Son aşamada koma ve organ yetmezliği kaçınılmaz olur. Ortalama bir yıl içinde ölümle sonuçlanan bu hastalık, Alzheimer'dan farklı olarak ışık hızında ilerler – teşhis anında umutlar tükenir. Eğer siz veya sevdikleriniz ani nörolojik değişimler yaşıyorsa, vakit kaybetmeden bir uzmana danışın; erken tarama, en azından süreci yavaşlatabilir.

NEDEN HALA TEDAVİSİ YOK?

Maalesef, deli dana hastalığının kesin bir tedavisi mevcut değil. Prof. Dr. Ertuğrul, “Deli dana hastalığı ilerledikçe zihinsel belirtiler daha da kötüleşerek hastanın komaya girmesine sebep olur. Ne yazık ki herhangi bir ilacı ve tedavisi yoktur” dedi.